برخوردار ترکمانمیرزابرخوردار بن محمود ترکمان فراهی، نویسنده، شاعر و منشی دوره صفوی بود. ۱ - زندگینامهتاریخ تولد و مرگ او روشن نیست، تنها اطلاعات ما از او برگرفته از دیباچه کتاب محبوب القلوب است که در آن شرح حال خود را به دست داده است. او در فراه زاده شد و در همان‌جا به فراگیری ادب و دانش پرداخت و در جوانی به نویسندگی و شاعری روی آورد. ۲ - آغاز منشیگریمیرزابرخوردار به مرو شاهجان رفت و دو سال نزد اصلان خان، حاکم آنجا، به سر برد. چندی بعد به اصفهان رفت و منشی حسن قلی خان قورچی باشی شاملو شد. در اصفهان به محافل ادبی راه یافت و به تدوین مجموعه داستان‌های «رعنا و زیبا» پرداخت. بعدها با تشویق اهل ادب، داستان‌های جدیدی به این مجموعه افزود و آنها را تقسیم‌بندی محتوایی کرد و محفل آرا نامید. [۱]
فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، ج۱، ص۷ـ۱۱، تهران، ۱۳۳۷ ش.
[۲]
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵، بخش ۳، ص۱۸۰۲، تهران ۱۳۷۰ ش.
برخوردار چندی بعد به فراه بازگشت و مدتی به منشی‌گری پرداخت، آنگاه به هرات و مشهد و سرانجام به اُلکای «دُرون» ـ از توابع درگز ـ رفت. [۳]
فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، تهران، ۱۳۳۷ ش.
و ملازم منوچهرخان قَرَچغای شد که در ۱۰۳۵ ـ سی و نهمین سال سلطنت شاه عباس ـ به حکومت خراسان رسیده بود. [۴]
اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، ج۳، ص۱۰۴۰، تهران ۱۳۵۰ ش.
بنابر گفته برخی که او را از منشیان سده دوازدهم دانسته‌اند، صحیح نیست. [۵]
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵، بخش ۳، ص۱۸۰۲، تهران ۱۳۷۰ ش.
۳ - تألیفات ویبرای برخوردار بن محمود دو اثر نام‌برده شده است که به آنها اشاره می‌شود: ۳.۱ - کتاب محبوب القلوبدر یورش کردهای چَمِشْکَزَک به قلعه درون، کتاب محفل آرای برخوردار ترکمان غارت شد. [۶]
فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، ج۱، ص۱۸ـ۱۹، تهران، ۱۳۳۷ ش.
او پس از چندی در خبوشان (قوچان کنونی) آن را بازنگاری کرد و محبوب القلوب نامید. [۷]
فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، ج۱، ص۲۰، تهران، ۱۳۳۷ ش.
این کتاب در یک مقدمه، پنج باب و خاتمه تنظیم شده [۸]
فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، ج۱، ص۲۱، تهران، ۱۳۳۷ ش.
و به مناسبت حکایات «شمسه و قهقهه»، در باب دوم، به شمسه و قهقهه نیز شهرت یافته است. نثر کتاب محبوب القلوب مصنوع و دشوار است، اما در روایت داستان‌ها سخن نویسنده شیرینی دیگری می‌یابد و روان‌تر می‌شود. [۹]
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵، بخش ۳، ص۱۸۰۳، تهران ۱۳۷۰ ش.
این کتاب بارها در بمبئی و تهران چاپ شده و آخرین بار در ۱۳۳۷ ش در تهران منتشر شده است. [۱۰]
مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۲۹۴۳، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ ش.
۳.۲ - کتاب احسن السیرافزون بر محبوب القلوب، کتاب تاریخی احسن السیر، منسوب به اوست که در فاصله سال‌های ۹۳۰ یا ۹۳۷ نگاشته شده است. [۱۱]
Encyclopaedia Iranica, sv "Bark § ¢ orda ¦ r Torkma ¦ n", (by R DMc Chesney)، ذیل «برخوردار ترکمان».
به گفته استوری [۱۲]
Charles Ambrose Storey, Persian literature: a biobibliographical survey, vol I, Londo n ۱۹۷۰، ج۱، بخش ۱، ص۵۳۵.
به نقل از ویلیامز این اثر ظاهراً در چهار جلد تألیف شده بوده که تنها جلد چهارم آن در دست است و رویدادهای سلطنت شاه اسماعیل و بابر پادشاه را دربر می‌گیرد و نویسنده آن را به شاه اسماعیل صفوی تقدیم کرده است.زمان تألیف احسن السیر (۹۳۰ـ۹۳۷) و تحریر مجدد محبوب القلوب پس از ۱۰۳۵ [۱۳]
فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، ج۱، ص۲۰ـ۲۱، تهران، ۱۳۳۷ ش.
نشان می‌دهد که فاصله نگارش این دو کتاب حدود یکصد سال است؛ ازینرو در صحت ادعای استوری باید تردید کرد؛ بویژه آن‌که برخوردار ترکمان، خود از آن یاد نکرده است.۴ - شعر سراییمیرزا برخوردار شعر نیز می‌سروده و از او اشعاری، با تخلّص «ممتاز»، به صورت پراکنده در میان داستان‌های محبوب القلوب آمده است. ۵ - فهرست منابع(۱۵) اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران ۱۳۵۰ ش. (۱۶) صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۵، تهران ۱۳۷۰ ش. (۱۷) فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، تهران، ۱۳۳۷ ش. (۱۸) مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ ش. (۱۹) Encyclopaedia Iranica, sv "Bark § ¢ orda ¦ r Torkma ¦ n", (by R DMc Chesney). (۲۰) Charles Ambrose Storey, Persian literature: a biobibliographical survey, vol I, Londo n ۱۹۷۰. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برخوردار ترکمان». رده‌های این صفحه : تاریخ | تاریخ نگاران | تراجم | کارگزاران حکومت صفویه | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|